สารสื่อประสาท (Neurotransmitter) คืออะไร มีอะไรบ้าง สำคัญอย่างไร

สารสื่อประสาท (Neurotransmitters) คือ สารเคมีที่ทำหน้าที่ส่งสัญญาณระหว่างเซลล์ประสาทในสมองและระบบประสาท เพื่อควบคุมการทำงานต่างๆ ของร่างกายและจิตใจ เช่น อารมณ์ ความจำ การนอน การเคลื่อนไหว และสมาธิ เปรียบเสมือน “ตัวกลาง” ที่ช่วยให้สมองสามารถสื่อสารกันเองได้อย่างราบรื่น

ความสำคัญ

ระบบประสาทของมนุษย์ทำงานผ่านการส่งสัญญาณไฟฟ้าและเคมี เมื่อเซลล์ประสาทหนึ่งได้รับสัญญาณ มันจะปล่อยสารสื่อประสาทออกมาเพื่อให้สารนั้นไปจับกับตัวรับ (receptors) บนเซลล์ประสาทถัดไป ซึ่งจะส่งผลให้เกิดปฏิกิริยาทางร่างกายหรือจิตใจตามประเภทของสารนั้น

ความสมดุลของสารสื่อประสาทจึงเป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งผลต่อสุขภาพจิต สุขภาพกาย อารมณ์ และการทำงานของสมองโดยรวม

มีอะไรบ้าง

สารสื่อประสาทในสมองนั้นมีหลายชนิด แต่ที่สำคัญๆ นั้นมีดังนี้:

โดพามีน (Dopamine): เกี่ยวข้องกับความสุข ความพึงพอใจ แรงจูงใจ และการควบคุมการเคลื่อนไหว
เซโรโทนิน (Serotonin): ควบคุมอารมณ์ การนอน การย่อยอาหาร และทำให้รู้สึกสงบ
นอร์เอพิเนฟริน (Norepinephrine): สารกระตุ้นระบบประสาทที่เกี่ยวข้องกับความตื่นตัว ความเครียด และการตอบสนองฉุกเฉิน (“fight or flight”)
อะเซทิลโคลีน (Acetylcholine): มีบทบาทในการเรียนรู้ ความจำ และการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ
กาบา หรือ GABA (Gamma-Aminobutyric Acid): มีหน้าที่ยับยั้งการกระตุ้นของระบบประสาท ช่วยให้รู้สึกผ่อนคลาย ลดความเครียด และช่วยให้นอนหลับได้ดีขึ้น
กลูตาเมต (Glutamate): เป็นสารกระตุ้นหลักในสมอง มีบทบาทสำคัญในความจำและการเรียนรู้
เอนดอร์ฟิน (Endorphins): จะถูกหลั่งเมื่อร่างกายมีความสุข ช่วยลดความเจ็บปวดและสร้างความรู้สึกดี เช่น หลังออกกำลังกาย
ไกลซีน (Glycine): เป็นสารยับยั้งที่สำคัญในไขสันหลังและสมองบางส่วน ช่วยควบคุมกล้ามเนื้อ การนอนหลับ และลดการกระตุ้นประสาทส่วนเกิน
ฮีสตามีน (Histamine): นอกจากจะถูกหลั่งเมื่อมีอาการแพ้แล้ว Histamine ยังมีบทบาทเกี่ยวข้องกับการตื่นตัว การควบคุมวงจรการนอนหลับ และการหลั่งกรดในกระเพาะอาหารอีกด้วย
แอสพาร์เตต (Aspartate): เป็นสารกระตุ้นที่ช่วยส่งเสริมการตื่นตัวและสมาธิ หากมีสูงเกินไป อาจทำให้สมองตื่นตัวหรือเหนื่อยล้าได้ง่าย

การทำงานที่ผิดปกติของสารสื่อประสาท

เมื่อ Neurotransmitter อยู่ในระดับที่ไม่สมดุลกัน ไม่ว่าจะเป็นระดับสูงหรือต่ำเกินไป อาจส่งผลกระทบต่อร่างกายและจิตใจในหลายด้าน ดังนี้:

อารมณ์แปรปรวน และภาวะทางจิตใจ: หาก Serotonin หรือ Dopamine ต่ำ อาจทำให้เกิดอาการซึมเศร้า วิตกกังวล ขาดแรงจูงใจ หรือมีภาวะไบโพลาร์ ในทางกลับกัน หากสารเหล่านี้สูงเกิน อาจมีอารมณ์รุนแรงหรือเกิดอาการทางจิตได้
ปัญหาการนอนหลับ:GABA และเซโรโทนินมีบทบาทช่วยให้หลับสบาย หากอยู่ในระดับที่ไม่สมดุล อาจทำให้นอนหลับยาก ตื่นกลางดึก หรือฝันรบกวนบ่อย
ความจำและสมาธิลดลง: Acetylcholine และกลูตาเมตมีบทบาทสำคัญในเรื่องความจำ การเรียนรู้ และสมาธิ เมื่อไม่สมดุล อาจส่งผลต่อการคิด การโฟกัส และอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อม
อ่อนเพลียเรื้อรังและหมดแรง: หาก Norepinephrine หรือโดพามีนต่ำลง ร่างกายจะรู้สึกเหนื่อยล้าได้ง่าย ไม่มีแรง แม้จะได้นอนหลับเพียงพอแล้วก็ตาม
ระบบประสาทที่ไวเกินหรือตอบสนองช้ากว่าปกติ: หากสาร GABA ต่ำหรือกลูตาเมตสูง อาจทำให้ระบบประสาทไวเกินกว่าปกติ ทำให้กระสับกระส่าย หงุดหงิดง่าย หรือในบางรายอาจเกิดอาการชักเกรง
ระบบย่อยอาหารทำงานผิดปกติ: เซโรโทนินกว่า 90% นั้น อยู่ในระบบทางเดินอาหาร หากอยู่ในระดับที่ไม่สมดุล อาจทำให้เกิดอาการท้องอืด ท้องผูก หรือถ่ายเหลวร่วมกับอาการอารมณ์แปรปรวน
ความอยากอาหารที่ผิดปกติ: สาร Dopamine เซโรโทนิน และเอนดอร์ฟินเกี่ยวข้องกับความรู้สึกอิ่มและความอยากอาหาร หากไม่สมดุลกัน อาจทำให้กินมากหรือน้อยผิดปกติ ส่งผลต่อระบบน้ำหนักและสุขภาพโดยรวม
ทำให้เกิดโรคทางมองต่างๆ เช่น โรคพาร์กินสันและอัลไซเมอร์

การปรับสมดุลด้วยวิธีทางธรมมชาติ

การปรับสมดุล Neurotransmitter ให้กลับมาสมดุลกันนั้นต้องใช้เวลาและปรับเปลี่ยน Lifestyle ในหลายส่วน เช่น

นอนหลับให้เพียงพอ เพื่อช่วยทำให้สมองทำงานได้ดีขึ้น
ฝึกผ่อนคลายด้วยวิธีการต่างๆ เช่น นั่งสมาธิ เล่นโยคะ เพื่อลดความเครียด อันเป็นตัวแปรสำคัญที่ทำให้ระบบทำงานผิดปกติ
ออกกำลังกายเป็นประจำและหากิจกรรมที่ชอบทำอย่างม่ำเสมอ เพื่อช่วยกระตุ้นการหลั่งโดพามีน เซโรโทนิน และเอนดอร์ฟิน
รับประทานอาหารที่มีกรดอะมิโน วิตามิน B และโอเมก้า-3 ซึ่งเป็นสารตั้งต้นในการผลิตสารสื่อประสาทในสมอง
หลีกเลี่ยงคาเฟอีน แอลกอฮอล์ และสารเสพติด ที่ไปรบกวนการทำงานของระบบประสาท

ดูแลสมองและสุขภาพแบบองค์รวมที่ The Wellness Thonglor

ที่ศูนย์ Wellness ของเรามีบริการวิเคราะห์สารสื่อประสาทผ่านการตรวจสารชีวเคมี (Neurotransmitter Profile Test) เพื่อประเมินสมดุลของสารสำคัญในระบบประสาทของแต่ละบุคคล พร้อมแผนการฟื้นฟูที่ครอบคลุม เช่น: